ο μηχανισμός εξόντωσης της ζωής

δημοσιεύτηκε για το reclaim the streets τον Ιούνιο του '99 στη πλατεία κλαυθμώνος

Οι πόλεις δεν αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο του πολιτισμού μόνο ετυμολογικά (πολιτισμός: η κουλτούρα των πόλεων) αλλά και ουσιαστικά. Η εξημέρωση του ανθρώπου και η διαστρέβλωση των φυσικών του χαρακτηριστικών, επιθυμιών και αναγκών έχει ανάγκη από την πόλη για να πραγματοποιηθεί. Στο απρόσωπο, τεχνητό της περιβάλλον, η ατομικότητα συνθλίβεται για να γίνει ένα με μια τεράστια μάζα, την απαραίτητη δηλαδή προϋπόθεση για τη μετατροπή της ζωής σε προϊόν.
Αν κάποιοι επιμένουν να ανατρέχουν στην αρχαία ελλάδα και σε άλλα ιστορικά παραδείγματα για να αντιπροτείνουν μοντέλα πόλεων πιο ανθρώπινα, εντούτοις κανείς μας δε μπορεί να αρνηθεί την απάνθρωπη πραγματικότητα που αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό τους. Από τις πλέον φτωχές, υπερ-κατοικημένες πόλεις των εκατομμυρίων των "υπο-ανάπτυκτων" κρατών, μέχρι τις πλέον προηγμένες, καλοσχεδιασμένες πόλεις των προηγμένων ευρωπαϊκών χωρών, τα κύρια χαρακτηριστικά παραμένουν τα ίδια: ο φραγμένος και αυστηρά περιορισμένος και κατανεμημένος χώρος και χρόνος, η εξόντωση του φυσικού, η κυριαρχία της παραγωγής σε βάρος της ελεύθερης δραστηριότητας και του παιχνιδιού.
Οι πόλεις έκαναν την εμφάνισή τους περίπου την ίδια περίοδο με την εμφάνιση της γεωργίας, της ιεραρχίας και της οργανωμένης θρησκείας: στην πραγματικότητα όλα τα παραπάνω βρίσκουν στην πόλη την ιδανική μήτρα για να αναπτυχθούν. Την ίδια μήτρα που υποβιβάζει και εξευτελίζει τη ζωή σε σημείο ανυπόφορο.
Το ζητούμενο δεν είναι βέβαια μια αφηρημένη και ασαφής ονείρωξη σχετικά με μια "επιστροφή στη φύση". Η υπερβολική προσήλωση σε ένα αμφίβολο παρελθόν ή σ' ένα -εξίσου αμφίβολο μέλλον- αποσπά την προσοχή μας απ' το ουσιώδες: το εδώ και τώρα. Και είναι το εδώ και τώρα αυτό που βιώνουμε τόσο φριχτά παραμορφωμένο, τόσο βασανιστικά αλλοτριωμένο: αυτό στο οποίο πρέπει να επικεντρώσουμε την προσοχή μας ώστε να βρούμε τρόπους για να το βιώσουμε πιο πλήρες. Κάτι που αναπόφευκτα θα μας οδηγήσει σε μια προσπάθεια επανοικειοποίησης περιβάλλοντων, φυσικών ή σημασιολογικών, δηλαδή χώρων και χρόνων και την επαναδημιουργία τους όχι με γνώμονα την παραγωγή αλλά τις επιθυμίες μας.

Η ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΟΥ ΠΛΗΘΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ

Η πόλη δε μπόρεσε να καταστείλει άμεσα όλες τις ανθρώπινες επιθυμίες και ανάγκες και να τις πολτοποιήσει και συσκευάσει σε προϊόντα. Για αιώνες τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά έκαναν την παρουσία τους σε ένα ακήρυχτο πόλεμο μεταξύ του ανθρώπινου και του μηχανικού. Ένα από αυτά ήταν η εμφάνιση του πλήθους στους δρόμους της.
Ένα πλήθος που ξεχυνόταν στους κοινόχρηστους χώρους -δρόμους και πλατείες- για να γιορτάσει ή να επαναστατήσει, δηλώνοντας την παρουσία του και -ορισμένες φορές- επιβάλλοντας τις επιθυμίες του. Ένα σύνολο από ξεχωριστές ατομικότητες που αποκτούσε τη δικιά του οντότητα, τη δικιά του συνείδηση και μεταμορφωνόταν σε μια ενεργή και ζωντανή μάζα, καταργώντας για περιορισμένο χρόνο και χώρο τα ίδια τα απάνθρωπα χαρακτηριστικά που αποτελούν το δομικό υλικό του συστήματος. Ένα πλήθος που προέβαινε οργισμένο σε λεηλασίες και απαλλοτριώσεις καταργώντας την ιδιοκτησία. Ένα πλήθος που έκφραζε την οργή του ενάντια στην εκάστοτε εξουσία επιβάλλοντας τις επιθυμίες του. Ένα πλήθος που γιόρταζε με τους δικούς του όρους, ανεξάρτητα από τις επιταγές της εμπορευματοποίησης.
Καθώς ο καπιταλισμός έφτανε στο ζενίθ του, μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η σύγχρονη πολεοδομία, σε συνδυασμό συχνά με την ωμή αστυνομική βία, ανέλαβε το έργο του αφανισμού του. Ο φόβος του όχλου που θα μπορούσε αναπάντεχα να ανατρέψει το παρών οικοδόμημα έπρεπε να εξαφανιστεί. Οι δρόμοι έπρεπε να διασφαλιστούν, ώστε η κυκλοφορία των εμπορευμάτων να είναι ανεμπόδιστη και οι ανάγκες για ανθρώπινη συνεύρεση και εορτή κρίθηκε ότι είναι απαράδεχτο να πραγματοποιούνται δωρεάν.
Η συγκέντρωση πολλών ανθρώπων στο δρόμο κρίνεται ύποπτη, τα μαγαζιά αντικαθιστούν τις πλατείες, οι δρόμοι πλημμυρίζουν πλέον από εμπορεύματα, αμάξια που μεταφέρουν τα οχτάωρα στο χώρο κατανάλωσής τους και τις υλικές αποστάξεις αυτών των οχτάωρων (τα προϊόντα) στα σημεία πώλησής τους. Το αυτοκίνητο οικειοποιείται πλήρως τους δρόμους και στα λιγοστά πάρκα και πλατείες περιφέρονται συνήθως μπάτσοι και "περιθωριακοί". Οι άνθρωποι φυλακίζονται στα διαμερίσματά τους, στις δουλειές τους και στους χώρους κατανάλωσης. Όλη η υπόλοιπη πόλη γύρω τους είναι ουσιαστικά απρόσιτη για αυτούς.

Ο ΑΦΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΩΡΟΥ

Οι πόλεις λειτουργούν πλέον ως μια ιδιότυπη φυλακή. Μόνο που αντί για χοντρούς τοίχους και οπλισμένους φρουρούς, ο χώρος περιορίζεται για τους κρατούμενους μέσω σχεδόν μαγικών διαδικασιών. Κάθε πολίτης είναι ουσιαστικά περιορισμένος σε μια σειρά από κλειστούς χώρους - το διαμέρισμά του, το χώρο εργασίας του, τους δυο-τρεις χώρους όπου θα αγοράσει τα προϊόντα και μια σειρά από άλλους χώρους όπου θα ξοδέψει τον ελεύθερο χρόνο του. Ενδιάμεσα δε μεσολαβεί ελεύθερος χώρος, αλλά απλά χαμένος χρόνος. Οι δρόμοι που συνδέουν όλα αυτά τα σημεία δεν έχουν άλλη σημασία πέρα από το πόσος χρόνος σπαταλιέται για να φτάσεις από το ένα σημείο στο άλλο.
Γίνεται όλο και πιο δύσκολο και σπάνιο να περιπλανηθείς στο χώρο της πόλης - αντίθετα, κλεισμένος μέσα σ' ένα όχημα μεταφέρεσαι από το ένα σημείο στο άλλο και η μόνη αίσθηση είναι το πόσος χρόνος χάνεται από το ένα σημείο μετάβασης στο άλλο. Ο ενιαίος χώρος κατακερματίζεται. Ο κάθε άνθρωπος δικαιούται να χρησιμοποιεί έναν αριθμό από τα κομμάτια αυτά. Όλος ο υπόλοιπος χώρος δεν είναι παρά μια ασαφή διαδοχή από γκρίζα κτίρια και αστικά τοπία, όπως βιώνονται πίσω από το τζάμι ενός αυτοκίνητου ή λεωφορείου και δεν λαμβάνονται υπόψη παρά μόνο ως απολεσθέντας χρόνος.

Η ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Μετην ελευθερία κίνησης και την ελευθερία συνεύρεσης τόσο φρικιαστικά περιορισμένες δημιουργείται ο κίνδυνος οι κάτοικοι της πόλης να βρουν την ύπαρξή τους αφόρητη με την επακόλουθη δυσφορία να τους καθιστά αντιπαραγωγικούς και αντικαταναλωτικούς. Για να περιοριστεί άμεσα και ωμά η ανθρώπινη ελευθερία χρειάζεται τεράστιο κόστος και - το χειρότερο- διαδικασίες που παρακωλύουν την ελεύθερη κίνηση των εμπορευμάτων. Το γκλομπ και το όπλο του μπάτσου είναι φυσικά ακόμη απαραίτητα, αλλά ακόμη πιο απαραίτητη είναι η δημιουργία μιας αίσθησης ελευθερίας.
Πράγματι, ολοένα και περισσότερο ο "προοδευτικός κόσμος" προσφέρει τέτοια περιβάλλοντα ελευθερίας. Από πάρκα ή περιοχές όπου επιτρέπεται η χρήση ναρκωτικών (βλ. Ζυρίχη, Άμστερνταμ, Κριστιάνια) και τηλεοπτικές εκπομπές πλήρους αθυροστομίας και ανήλεης κριτικής στο σύστημα, μέχρι γκαλερί ανίερης και ριζοσπαστικής τέχνης και κλαμπ σεξουαλικής ελευθερίας και ανεμπόδιστης χρήσης ουσιών, οι "προοδευτικές δυνάμεις" δείχνουν να επιτρέπουν τα πάντα. Με μια μικρή προϋπόθεση: η ελευθερία να είναι περιορισμένη αυστηρά σε συγκεκριμένα και καλά καθορισμένα και περιφραγμένα περιβάλλοντα. Μπορείς να χορέψεις και να εκστασιαστείς σε ένα κλάμπ - αν το κάνεις στο δρόμο με την παρέα σου θα συλληφθείς και πιθανότατα θα ξυλοκοπηθείς. Στο περιβάλλον της καλλιτεχνικής έκφρασης μπορείς να κάνεις ότι πιο ανίερο και "επαναστατικό" - αν το ίδιο αποτελέσει τμήμα της καθημερινής ζωής, σε περιμένει η φυλακή ή το ψυχιατρείο.
Φυλακισμένοι σ' αυτές τις φριχτές ψευδαισθήσεις ελευθερίας, οι πολίτες χάνουν ακόμα και το πλέον στοιχειώδες: την συνείδηση της δυστυχίας τους. Έτσι η μιζέρια θριαμβεύει ντυμένη πίσω από γελαστές μάσκες.

Η ΕΠΑΝΑΟΙΚΕΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

Κι όμως: όλος αυτός ο αδυσώπητος μηχανισμός που εξοντώνει κάθε ζωντανό χαρακτηριστικό δε μπορεί παρά να στηρίζεται στην δικιά μας αποδοχή των δομικών συστατικών του. Όσο παίζουμε με τους όρους του, όσο επιλέγουμε οι επιθέσεις μας και οι γιορτές μας να είναι περιορισμένες σε καθορισμένα χωροχρονικά σημεία, οι πράξεις μας καθιστούνται ανούσιες και ο μηχανισμός πιο ισχυρός. Αν αντίθετα, αγνοήσουμε συνειδητά την κάθε περίφραξη και τον κάθε μηχανισμό, τότε ίσως δούμε όλο αυτό το καταπιεστικό οικοδόμημα να εξατμίζεται ως προϊόν μαγείας.
Σε ένα πιο πρακτικό επίπεδο μπορούμε πλέον να είμαστε βέβαιοι ότι οι διεκδικήσεις μέσω της πολιτικής -κομματικής ή όχι- δε μπορούν να έχουν παρά ασήμαντα αποτελέσματα - όσο καταπληκτικά και να παίξεις ένα παιχνίδι, δεν παύεις να είσαι απόλυτα περιορισμένος από τους κανονισμούς του. Αντίθετα, η πραγμάτωση καταστάσεων καθορισμένων πλήρως από τις δικές μας επιθυμίες, θα αποτελέσει την έναρξη μιας διαδικασίας επανοικειοποίησης των ζωών μας. Οι καταλήψεις εγκαταλειμμένων κτιρίων και η μεταμόρφωσή τους σε χώρους δημιουργίας, το στήσιμο γιορτών σε πλατείες και εγκαταλειμμένες αποθήκες ή κινηματογράφους, το κλείσιμο δρόμων και η μεταμόρφωσή τους σε αλάνα για μπάλα και παιχνίδι ή σε χώρο για καφέ και διασκέδαση, αποτελούν μερικές τέτοιες καταστάσεις. Καταστάσεις που μπορούν να πραγματωθούν από οποιαδήποτε παρέα ανθρώπων, οπουδήποτε, χωρίς τη μεσολάβηση ειδικών, πολιτικών ομάδων και εμπορευματικών αξιών. Καταστάσεις που θα προσφέρουν μερικές ολιγόχρονες ματιές του εδώ και τώρα βιωμένου στην πληρότητά του, που θα ανάψουν τις πρώτες φωτιές γύρω από τις οποίες επιζητούμε να γιορτάσουμε την ελεύθερη αδιαμεσολάβητη ζωή και το θάνατο του μηχανισμού εξευτελισμού της.

Η γιορτή αυτή δρόμου ελπίζουμε να αποτελέσει μια ανάλογη κατάσταση. Σε ένα πιο πρακτικό επίπεδο, προτείνουμε ένα απλό παιχνίδι δρόμου που μπορεί να χρησιμοποιείται γενικά σε κλεισίματα δρόμου...