μερικές σκέψεις με αφορμή την ομιλία του john zerzan

ι.π.

δημοσιεύτηκε σε φυλλάδιο που κυκλοφόρησε κατά τις ομιλίες του john zerzan το μάϊο του 2002

Όταν το παρόν, το εδώ και τώρα, πλανιέται ξεγυμνωμένο από κάθε ουσία και μαγεία, παράξενες μνήμες ξεπροβάλλουν, για μια χαμένη εποχή όπου ή βίωση της ύπαρξης ήταν μια πιο απολαυστική, πλούσια και υπερβατική εμπειρία. Η αναζήτηση αυτής της χαμένης Εδέμ της ύπαρξης, αργά ή γρήγορα μας φέρνει αντιμέτωπους με το ερώτημα: τι πήγε λάθος στην πορεία της ανθρώπινης εξέλιξης; Οι διάφορες ερμηνείες, θεωρίες, θέσεις και παράξενες ιδέες που έχουν προσπαθήσει να δώσουν μια απάντηση, δείχνουν να συμφωνούν σε ένα τουλάχιστον πράγμα, στην ίδια δηλαδή την ουσία της απάντησης: τον πολιτισμό. Ο πολιτισμός, η κουλτούρα δηλαδή της πόλης, του γραμμικού χρόνου, του συμβολικού, της αποξένωσης και του θριάμβου της αναπαράστασης έναντι του αυθεντικού, έχει περιορίσει τον άνθρωπο σε μια φυλακή ανούσιας, τετριμμένης και βαρετής επιβίωσης. Μια φυλακή με τοίχους που αν και στερούνται υλικής υπόστασης, είναι ωστόσο τόσο αποτελεσματικοί όσο και αυτοί των πιο σύγχρονων φυλακών υψηλής ασφαλείας.
Υπάρχουν δυο -τουλάχιστον- ελκυστικές ερμηνείες του πως ξεκίνησε η εξημέρωση του ανθρώπου από τον πολιτισμό. Οι αναρχοπριμιτιβιστές αναφέρονται στην υιοθέτηση της καλλιέργειας της γης και της εξημέρωσης των ζώων ως την απαρχή κάθε αθλιότητας. Η καθυπόταξη της φύσης, η έννοια της ιδιοκτησίας και του καθορισμένου, γραμμικού χρόνου αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την καλλιέργεια της γης και ταυτόχρονα, τα πρώτα δομικά υλικά του πολιτισμού. Από την εποχή γύρω στα 10.000 χρόνια πριν, που οι πρώτοι άνθρωποι απαρνήθηκαν (είτε λόγω βιαίας επιβολής, είτε λόγω ανάγκης) έναν τρόπο ζωής βασισμένο στην περιπλάνηση, στην ενότητα με τη φύση και στην απουσία ιδιοκτησίας (οι τροφοσυλλέκτες κυνηγοί δε χρειάζεται να αποθηκεύσουν τροφή πέρα από ελάχιστες περιπτώσεις, σε αντίθεση με τους γεωργούς) μέχρι το θρίαμβο της μιζέριας, της εξουσίας, του ελέγχου και της βίας της σημερινής εποχής, δε μεσολαβεί παρά μια πλήρως κατανοητή και προβλέψιμη εξελικτική πορεία.
Μια άλλη θεώρηση που προτάθηκε από τον ανθρωπολόγο Peter Wilson αποδίδει στην κατοικία την ευθύνη για την εξημέρωση του ανθρώπινου είδους. Το σπίτι είναι κάτι παραπάνω από ένα μέσο προφύλαξης από τις καιρικές συνθήκες - πρόκειται κυρίως για ένα συμβολικό κατασκεύασμα, μια επιβολή ορίων σε ένα πρωτύτερα ενιαίο και αδιάσπαστο χώρο, μια συμβολική αποξένωση του εγώ από τον υπόλοιπο κόσμο. Η εγκατάσταση του ανθρώπινου είδους σε σπίτια, δημιουργεί μια ρωγμή στην ενότητα τόσο της κοινότητας (η έννοια της μαγγανείας ως κακόβουλη άσκηση μαγείας ενάντια στην υπόλοιπη κοινότητα δεν υπάρχει πουθενά παρά σε κοινωνίες που έχουν υιοθετήσει τη μόνιμη κατοικία, τους τοίχους πίσω από τους οποίους το άτομο ή η οικογένεια μπορεί να συνωμοτήσει ενάντια στην υπόλοιπη κοινότητα) όσο και στη σχέση εγώ-κόσμου.
Το γεγονός βέβαια παραμένει ότι τα απαραίτητα δεδομένα για την πλήρη τεκμηρίωση οποιασδήποτε παρόμοιας θεωρίας, απουσιάζουν, χαμένα στο χρόνο. Οι διάφορες φυλές τροφοσυλλεκτών-κυνηγών που έχουν απομείνει στον πλανήτη (και που εξαφανίζονται με γοργούς ρυθμούς είτε από πληρωμένους δολοφόνους των πολυεθνικών που έχουν συμφέροντα στα εδάφη τους, είτε από συντονισμένες ενέργειες οργανισμών προστασίας του περιβάλλοντος στυλ WWF ή από ανθρωπολόγους που υπακούοντας εντολές της CIA τους μολύνουν με θανατηφόρους ιούς, όπως στην περίπτωση των άτυχων Γιανομάμι του Αμαζόνιου) έχουν υπέρ του δέοντος χρησιμοποιηθεί ως αναδρομική προβολή στο παρελθόν. Το να εξάγει όμως κανείς συμπεράσματα για μια εποχή 10-20.000 χρόνια στο παρελθόν, από μερικές φυλές που υποτίθεται ότι ζουν με τον ίδιο παραδοσιακό τροφοσυλλεκτικό-κυνηγετικό τρόπο, απαιτεί δυο απαραίτητες προϋποθέσεις καμία εκ των οποίων δε δείχνει σίγουρη. Πρώτον, ότι οι εν λόγω φυλές έχουν μείνει ανέγγιχτες από το πέρασμα του χρόνου και δεύτερον ότι οι αλληλεπιδράσεις με τον πολιτισμό των γειτονικών τους κρατών ή φυλών θεωρούνται μηδενικές. Έτσι, η αναζήτηση μιας χαμένης χρυσής εποχής της ανθρωπότητας δε μπορεί να υπάρξει ουσιαστικά παρά μόνο σε ένα μυστικιστικό ή φαντασιακό επίπεδο.
Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι ο πολιτισμός είναι απαραίτητα προϊόν μιας φυσικής εξελικτικής πορείας του ανθρώπου - δε χρειάζεται παρά να κοιτάξουμε μέσα μας, στην αίσθηση του ανικανοποίητου, της ανίας και της έλλειψης, ή στις φευγαλέες στιγμές ελευθερίας και υπέρβασης για να αντιληφθούμε τον πολιτισμό ως αυτό που πραγματικά είναι: μια αδυσώπητη νοητική κατασκευή, που σαν μια στοιχειωμένη μηχανή, έχει γραπώσει τους ανθρώπους στα γρανάζια του. Και όπως και κάθε κουλτούρα, ο πολιτισμός έχει κάποια συγκεκριμένα ζωικά χαρακτηριστικά. Είναι προσαρμόσιμος στις περιβαλλοντικές συνθήκες, δηλαδή μπορεί να εγκολπώσει ακόμα και εχθρικές συνθήκες ή να μεταλλαχτεί λίγο ώστε να προσαρμοστεί σ' αυτές, υπακούοντας στο πρόταγμα της ομοιόστασης. Θέλει να εξαπλώνεται: όπως και η ζωή δε γίνεται να περιοριστεί μόνο σ' ένα μικρό μέρος του πλανήτη, αλλά αντίθετα από τη στιγμή που εμφανίζεται προσπαθεί να τον εποικήσει ολόκληρο, έτσι και ο πολιτισμός τείνει να εξαπλώνεται μέχρι που να έχει μολύνει ολόκληρο τον πλανήτη.
Ο αποικισμός της ζωής ως συνολικό φαινόμενο, από τον πολιτισμό, έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την εξόντωση ή τον εγκλεισμό σε "Εθνικά Πάρκα" κάθε άγριας και ελεύθερης μορφής ζωής. Ο άνθρωπος επιχειρεί με επιτυχία την ολοκληρωτική υποδούλωση του πλανήτη ξεκινώντας μάλιστα από τον ίδιο του τον εαυτό. Η κάθε προσπάθεια για τη δημιουργία μιας ελεύθερης και πλούσιας ζωής, είτε σε ατομικό είτε σε πιο κοινωνικό επίπεδο, θα κληθεί αργά ή γρήγορα να αντιμετωπίσει τον πολιτισμό στο σύνολό του. Ακόμα και αν αρχικά ο εχθρός δείχνει να έχει το πρόσωπο της εξουσίας, του χρήματος ή του κράτους, κάποια στιγμή το καρκίνωμα του πολιτισμού κάνει την εμφάνισή του.
Αυτό κάνει τα πράγματα εξαιρετικά πιο περίπλοκα για όσους νοιώθουν ότι θέλουν να επιχειρήσουν να επανοικειοποιηθούν τη ζωή τους. Ο πολιτισμός έχει παράγει τους νόμιμους επικριτές του, από περιβαλλοντικές οργανώσεις και κοινοβουλευτικά κόμματα, μέχρι ακρο-αριστερές ομάδες και μη-κυβερνητικές οργανώσεις, που ως ειδικοί της αντίστασης και αποτελούμενοι από το ίδιο γκρίζο υλικό με τον πολιτισμό, αναλαμβάνουν κάθε απαραίτητη διαμεσολάβηση για να καλύψουν ένα μεγάλο φάσμα από ανησυχίες: οικολογικές, ανθρωπιστικές, κοινωνικές, επαναστατικές. Με μια συνδρομή, ένα-δυο πορείες, ίσως και την συμμετοχή σε κάποιο επαναστατικό κάμπ, οι συνειδήσεις δείχνουν να εφησυχάζονται και το ερώτημα "και τι μπορώ να κάνω για να αλλάξουν τα πράγματα;" να δείχνει όλο και πιο μακριά από κάθε απάντηση.
Παράλληλα, ο καθένας μπορεί να αποτραβηχτεί σε κάποιο απόμερο χωριό, και να προσπαθήσει να φτιάξει εκεί τον δικό του ιδιωτικό πριμιτιβιστικό παράδεισο, αν βέβαια δεν πεθάνει από πλήξη, δεν ενοχλείται από το γεγονός ότι μερικά χιλιόμετρα δίπλα από το προσωπικό του ησυχαστήριο η ανάπτυξη εξολοθρεύει την άγρια ζωή και έχει και κάποιο σχέδιο δράσης για όταν οι μπουλντόζες της φτάσουν και στο δικό του μέρος.
Κάποιοι άνθρωποι ωστόσο έχουν τα τελευταία χρόνια καταφέρει να αποφύγουν και τις δυο παραπάνω παγίδες δημιουργώντας μικρές ομάδες άμεσης δράσης παράγοντας έργο τόσο σε οικολογικό όσο και κοινωνικό επίπεδο. Διάφορες παρέες ανθρώπων ή μικρές ομάδες δράσης ανά τον κόσμο αναλαμβάνουν να σαμποτάρουν τα γρανάζια του πολιτισμού, είτε σα Earth Liberation Front ή σαν Earth First ή και με οποιοδήποτε άλλο όνομα της αρεσκείας τους. Γενετικά μεταλλαγμένα χωράφια πυρπολούνται, κεντρικοί λεωφόροι της πόλης καταλαμβάνονται και μικρές γιορτές λαμβάνουν χώρα επανοικειοποιόντας τους δρόμους από την αέναη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, προϊόντα πολυεθνικών δυσφημούνται, ζώα φυλακισμένα σε κλουβιά εργαστηρίων και καταδικασμένα σε μια ύπαρξη γεμάτη αφόρητα βασανιστήρια απελευθερώνονται, εργασιακοί χώροι σαμποτάρονται ... ο κατάλογος των μικρών αλλά σημαντικών δράσεων είναι τεράστιος όσο και η ανθρώπινη φαντασία.
Συχνά κάποιες από αυτές τις δράσεις (όπως π.χ. η προστασία των δασών από ακτιβιστές που επιλέγουν να μείνουν εκεί για να σταματήσουν τα έργα της ανάπτυξης) γίνονται κοινός τόπος και έτσι προβλέπονται και αντιμετωπίζονται εύκολα, ενώ άλλες μπορεί να δημιουργούν "ειδικούς" του ακτιβισμού, αλλά καινούργιες ομάδες αναλαμβάνουν δράση κάθε μέρα.

Οι αρχές δράσης τους είναι απλές:

- κάνε κάτι μόνος σου. Απόφυγε την ανάμειξη με πολιτικούς διαμεσολαβητές και μ.μ.ε. Η ψευδαίσθηση ότι μπορείς να τους χρησιμοποιήσεις για τους δικούς σκοπούς συνήθως σε αφήνει με μια πικρή γεύση αποτυχίας
- κάνε κάτι με τρόπο που να είναι όσο το δυνατόν πιο άμεσα επανοικειοποιήσιμος από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Το σαμποτάζ και το σταμάτημα μιας μπουλντόζας μπορούν να γίνουν από οποιονδήποτε, δε χρειάζονται ειδικοί και η δημιουργία μύθων γύρω από αυτούς. Ο καθένας μπορεί μόνος τους ή με την παρέα του να δώσει λίγο χρώμα στη ζωή του κάνοντας μερικές απλές ανατρεπτικές πράξεις. Ακόμα και τα πιο πολύπλοκα και τεχνολογικά ανεπτυγμένα συστήματα συχνά είναι ανίσχυρα μπροστά στην ατομική κακοβουλία και δίψα για ζημιά και καταστροφή.
- προσπάθησε να αποφύγεις τη δημιουργία ιστορίας γύρω από την ομάδα δράσης σου. Απέφυγε δηλαδή να είσαι προβλέψιμος και προσπάθησε να δίνεις την εντύπωση ότι οι δράσεις σου δεν προέρχονται όλες από την ίδια ομάδα ανθρώπων (π.χ. υπογράφοντας με άλλο όνομα κάθε φορά, ή μην χρησιμοποιώντας κανένα). Η Ιστορία είναι το όργανο του πολιτισμού για την επιβολή του γραμμικού χρόνου στην ανθρώπινη δράση. Ένα κίνημα δε χρειάζεται να ενσωματωθεί σ' αυτή - όταν τελειώσει θα συνεχίσει να ζει στις ιστορίες, στην καθημερινότητα, στη φαντασία και στα τραγούδια των ανθρώπων, ειδάλλως δεν είχε κανένα νόημα ύπαρξης.
- φρόντισε αυτό που κάνεις να βιώνεται ως μια πλούσια και απελευθερωτική εμπειρία από τους συμμετέχοντες. Κανείς δε χρειάζεται μάρτυρες και θυσίες, αρκετοί χριστιανοί και αριστεροί μας έχουν μολύνει με την ηθική τους και αν δε μπορείς έστω και για λίγο να πλημμυρίζεις τη ζωή σου με πάθος τότε η γκρίζα πηχτή ουσία του πολιτισμού αργά ή γρήγορα θα σε καταπιεί.
- διάλεγε εσύ τα όπλα και τον τόπο της μάχης σου και όχι ο εχθρός σου. Αν θες να σπάσεις ένα mcdonald's ή μια τράπεζα πήγαινε σ' αυτά της γειτονιάς σου - δε χρειάζεται να το κάνεις σε μια προκαθορισμένη από το σύστημα ημερομηνία μπροστά στα αχόρταγα βλέμματα των media, στο επόμενο συνέδριο του παγκόσμιου εμπορίου. Αν πρέπει οπωσδήποτε η πράξη σου να έχει ένα πλαίσιο αναφοράς σχετικό με την αντιπαγκοσμιοποίηση γιατί π.χ. να πας στη Γένοβα και όχι στη Βενετία την ίδια ημερομηνία και να την ισοπεδώσεις εν τη απουσία των μπάτσων; 'Άλλωστε αφού το κεφάλαιο είναι παγκόσμιο και άρα παντού το ίδιο, ποιος ο λόγος να ταξιδεύεις τόσα χιλιόμετρα όταν μπορείς να στήσεις ένα καλύτερα οργανωμένο μπάχαλο στον τόπο σου;
- πες αυτό που θες να πεις, απλά πες το ΔΥΝΑΤΑ.

Φυσικά στα παραπάνω ο καθένας μπορεί να προσθέσει τις δικές του διαπιστώσεις και το κυριότερο να τις τεστάρει στην πράξη πραγματώνοντας τις επιθυμίες του. Δε μπορούμε πλέον να βρούμε καταφύγιο στην αναμονή της επανάστασης που θα αλλάξει τα πάντα όσο αφήνουμε το εδώ και τώρα να αποικίζεται όλο και περισσότερο από την αδυσώπητη πορεία του πολιτισμού. Δε μπορούμε να ελπίζουμε σε καμία κοινωνική επανάσταση αν δεν περιλαμβάνει την ίδια την ολοσχερή καταστροφή της κοινωνίας, σε καμία μελλοντική απελευθέρωση του ανθρώπου αν αυτό δεν περιλαμβάνει την απελευθέρωση όλου του πλανήτη από τα δεσμά της πολιτισμικής μηχανής. Και όσο οι ζωές μας συνεχίζουν να παραμένουν άχρωμες και ανούσιες, αργά ή γρήγορα μια μέρα δε θα μπορούμε να αντικρίσουμε στον καθρέφτη παρά μόνο τον ίδιο τον εχθρό, το απόσταγμα όλων αυτών που φοβόμαστε και θέλουμε να αλλάξουμε.